De forensische polikliniek
De forensische polikliniek Friesland is in oktober gestart met een pilot waarin een systemische benadering een vaste plek krijgt in elke behandeling. De forensische polikliniek biedt verslavingszorg als onderdeel van een (voorwaardelijke) straf of maatregel. Vanuit justitie heeft de polikliniek de opdracht om middels deze zorg het risico op terugkerend delictgedrag te verminderen. Tijdens deze pilot wordt onderzocht hoe de inzet van een systemische benadering daarin kan bijdragen. Daar speelt het gebruik van een zogeheten genogram een belangrijke rol.
Systemische benadering
Sjoukje de Boer is systeemtherapeut bij de forensische polikliniek Friesland. Ze vertelt dat systeemtherapie altijd al tot een van de opties behoort voor behandeling van verslavingsproblematiek. Deze pilot neemt daar een volgende stap in door een systemische benadering een vaste plek te geven in elke behandeling.
‘’Systeemtherapie richt zich op relaties met familie en andere belangrijke naasten. Het gaat om het herstellen of verstevigen van die relaties en het verbeteren van de communicatie met elkaar. Een systeem kan ziekmakend zijn, maar ook heel erg helpend en ondersteunend. Vaak is er sprake van moeilijke relaties binnen de familie of het gezin. Op het moment dat die relaties weer versterkt worden, verstevigt dat de basis van het herstel van de cliënt.''
''Systeemtherapie werd al bij sommige cliënten ingezet. Maar naar ons inzicht werd een algemenere systemische benadering nog te weinig benut als belangrijk onderdeel in de behandeling. Mensen hebben soms juist de kracht van het systeem nodig om verder te komen. Herstellen hoef je niet alleen te doen.’’
Genogram
Deze pilot toetst de overtuiging dat de systemische manier van benaderen in elk behandeltraject meerwaarde kan bieden. Ook als er niet meteen gekozen wordt voor systeemtherapie. Tijdens deze pilot wordt bijvoorbeeld bij elke intake een genogram ingevuld.
‘’Een genogram is een overzicht van de familie en vrienden van de cliënt. Daarbij worden ook de relaties en verhoudingen met deze naasten in kaart gebracht. Het is in eerste instantie een diagnostisch middel, maar het kan ook resulteren in een therapeutische inzet, waarbij je er nog dieper op ingaat. De stap naar systeemtherapie wordt zo kleiner en vanzelfsprekender. Afgelopen oktober hebben we ingevoerd dat er bij elke intake een genogram wordt ingezet.’’
Effect
‘’Wat we nu al zien is dat mensen gemakkelijker over hun behandeling vertellen aan naasten en deze ook makkelijker meenemen naar de poli. Bijvoorbeeld een jongen die eerst niet wilde dat zijn gescheiden ouders werden uitgenodigd voor de therapie. Die zouden absoluut niet samen in een ruimte kunnen zitten zonder ruzie. Hij gaf toch akkoord om het te proberen en samen hebben zij hem gesteund in de stap om naar een kliniek te gaan voor een detox. Zonder de systemische benadering was ons dat nooit gelukt.''
''Het is het mooist om naasten echt mee te nemen en een rol te geven in de behandeling, maar het is ook nuttig om met cliënten te kijken naar het systeem. Bijvoorbeeld door te kijken naar de rol van hun ouders in hun problematiek. Zo beseffen cliënten ook nog beter dat zij hun verslaving niet willen overdragen op hun eigen kinderen. Ze worden bewust van de noodzaak om de transgenerationele overdracht van verslaving te doorbreken.’’
Onderzoek
Bernou van der Kooi is GZ-psycholoog in opleiding tot klinisch psycholoog. Ze werkt bij de forensische polikliniek Friesland aan een wetenschappelijk onderzoekt dat kijkt naar de effecten van deze pilot.
‘’Als professionele zorginstelling vindt VNN wetenschappelijk onderzoek essentieel voor het leveren van goede zorg. We doen daarom onderzoek naar verschillende thema’s, ook wel onderzoekslijnen genoemd. Eén daarvan is: omgeving-ondersteunende zorg en het doorbreken van de transgenerationele overdracht van verslaving. Dit onderzoek naar de pilot valt onder deze onderzoekslijn. Omdat niet alle drie de forensische poliklinieken al werken met deze systemische benaderen hebben we een interventiegroep en een controlegroep die we met elkaar kunnen vergelijken. We kijken niet alleen óf het inzetten van het genogram effect heeft, maar ook hoe en waarom het bijdraagt aan de behandeling en dus ook op het verminderen van het recidiverisico. Het onderzoek is nu in een voorbereidende fase. Eind dit jaar gaat het van start en in 2024 denken we het onderzoek af te kunnen ronden.''